BARASHADA LUQADA COMPUTERKA {JAVA}

                             waa maxay java{lesson1}

Cutub 1

Dulmar Luuqadda Java

1.1 Waa maxay Java?

Shirkadda weyn ee la yidhaahdo Sun Microsystems1 ayaa sanadkii 1995 soo deysay luuqadda kum-

buyuutarka ee Java. Ugu horeyntii waxay ugu talagashay in loo isticmaalo dhinaca Web-ka ama bo-

gagga Internet-ka, oo lagu sameeyo borogaraamyo yaryar oo borogaraamyada Browser-ka la dhexgaliyo,

kuwaas oo loo yaqaano Java Applets. Browser waxa loo yaqaan borogaraamyada lagu akhristo bogagga

Internet-ka, waxaana ka mid ah Internet Explorer (oo soomaalidu inta badan u taqaan e-da), Firefox,

Safari, Chrome, ... iyo qaar kale. Si kastaba wixii loogu talagaley iyo wixii laga sugaayeyba way dhaaftay

luuqadda Java.

Wakhtigan aan buuggan qoraayo Java waxay maraysaa soosaarkeedii ama Release-keedii todobaad.

Waxyaalihii laga sugaayeyna badankooda waa laga helay, waxaaney maraysaa heer ay qiyaastii 10 miljan

oo dad ahi bartaan kuna shaqaystaan2

. Waxaana laga isticmaalaa shirkadaha aduunka ugu waaweyn

sida NASA3

, IBM, Eclipse Project, Nokia Corporation, Apache Project iyo qaar kale. Jaamacadaha

aduunkana badankooda waa lagu bartaa. Sidaas daraadeed buuggani wuxu fursad u yahay ardayda

soomaaliyeed. Fursad ay ku bilaabaan barashada luuqaadda Java.

Meelaha loo isticmaalo ama loo adeegsado Java waxa ka mid ah:

1. Web Servers - Mishiinada kalawada ama -haga aduunka Internet-ka. Waxaana adeegsada inta

badan shirkadaha iyo dawladaha ama guud ahaan meelaha looga baahanyahay in macluumaad

badan la kantaroolo ama maamulo

2. Relational databases - Mishiinada lagu kaydiyo macluumaadka

3. Cellular phones - Telefoonada gacanta

4. Orbiting telescopes - Dayaxgacmeedada samada loo diro

Maanta luuqadda Java waxay maraysaa heer meelo badan oo kala duwan loo isticmaalo oo waxay

noqotay general-purpose programming language ama luuqad kumbuyuutar oo guud (calashaan meelo

badan loo adeegsankaro). Taariikhda luuqadda si fiican ayaa loo hayaa, maadaama ay gaabantahay.

Ninka lagu magacaabo James Gosling oo u shaqayn jirey shirkadda Sun Microsystems ayaa ah aabaha

Java. James wuxu ka shaqeynaayey mashruuc ama project TV-ga loogu talagalay oo interactive ah,

waxaanu quus ka taagnaa luuqaddii ay isticmaaleysay shirkaddu wakhtigaas oo ahayd C++ oo aan ku

habooneyn shaqadan.

Si hadaba uu u gaadho hammigiisa wuxu bilaabay inuu hindiso luuqad cusub. Inkastoo uu ku

guuldareystay mashruucii uu gacanta ku hayey, haddana shaqadii uu qabtay waxay faa’iido u noqotay

dhanka Web-ka iyo shirkadda Sun. Sidaas awgeed Sun waxay soo saartey daabacaaddii ugu horeysay ee

luuqadda Java sanadkii 1995.

Wakhtigaas waxa Java loo isticmaali jirey in lagu sameeyo borogaraamyada yaryar ee Applets-ka,

sidaan hore u soo sheegayba. Kuwaas oo la dhexgalinaayo bogagga Internet-ka ee borogaraamka Browser-

ka ah ee Netscape Navigator 4

.

Inkastoo ay wax fudud ahaayeen, haddana muddo gaaban ayay Java kusoo jiidatey dad aad u tiro

badan. Sababtoo ah waxay markii ugu horeysay saamaxdey ama suurtogelisey in bogaggii Internetka

1Waxa iibsatey shirkadda Oracle sanadkii 2009

2http://www.langpop.com/

3Waa shirkadda samaysa dajaxgacmeedyada ee duulimaadyada samada

4Netscape waxa aad loo isticmaali jirey 1990-2000. Waxaaney dadku uga guureen Microsoft Internet Explore

 laga dhigo interactive. Xitaa markii uu dhamaadey wakhtigii Applets-ku, muu damin dabkii luuqadda

Java. Sababtoo ah dadka sameeya borogaraamyada kumbuyuutarada waxay arkeen faa’iidooyinkii Java.

Luuqadda Java marka loo eego luuqadaha kale sida C ama C++ way ka fududahay barashadeedu,

waaney ka nabadgelyo fiicantahay, waaney adagtahay sida qalad loogu adeegsadaa.

Waxyaalaha ay Java ku caanbaxdey waxa kamid:

• Object-Oriented Programming (OOP) oo ah hab borogaramyada loo dhiso oo soo baxay tobaneeyo

sano ka hor, markii ay adkaatey samayntii ama dhisitaankii borogaramyada kumbuyuutarada ee

waaweyn. Waliba markii habkii hore ee borogaraamyada loo samayn jiray oo ku caanbaxay Spagetti

Code uu noqdey gaabis. OOP waxay ku caanbaxdey waxa loo yaqaano Object, oo af-soomaali lagu

macneyn karo Walxo (jamac). Faahfaahin dheeraad ah way soo socotaa

• Platform neutral oo ka dhigan inaad borogaramkaaga Java adiga oon waxba ka badalin ku kax-

aynkarto (run) mishiin ka duwan kii aad ku sameysay. Tusaale ahaan haddii aad borogaramkaaga

ku sameyso mishiin uu ku jiro Windows , waxad ku kaxaynkartaa mishiin kale oo Linux ama OS

X ku jiro. Qodobkani waa arinta ugu muhiimsan ee aynu ku dooranayno Java.

Waxyaalaha ay Java kaga duwantahay C++ waxa ka mid ah:

1. Java hab automatic ah ayay u ilaalisaa xasuusta kumbuyuutarka. C++ waa inaad adigu ilaaliso

xasuusta

2. Java ma laha waxa loo yaqaano Pointers. Pointers waa arimaha ugu adag ee hortaagan ardayga

raba inuu barto C++

3. Java waxay leedahay hal inheritance oo kaliya, halka C++ ka leeyahay multiple inheritance. In-

heritance dib ayaynu kaga hadlaynaa

4. Java waa interpreted oo macnaheedu tahay in markasta oo la rabo in la kaxeeyo borogaraamka

Java, loo baahanyahay borogaraam kale oo loo yaqaano Java Virtual Machine (JVM) kaas oo loo

adeegsado kaliya kaxaynta. C++ uma baahna borogaraam noocan oo kale ah.

Arinta ugu muhiimsan ee luuqadaha C iyo C++ kaga fiicanyihiin luuqadda Java waa xawaaraha

ama performance-ka borogaraamka. Haddii aan si kale u dhigo borogaraamyada lagu qoray luuqadda

C iyo C++ way ka dheereeyaan kuwa lagu qoray luuqadda Java. Taasna waxa keenaaya borogaraamka

dheeraadka ah ee loo baahanyahay si loo kaxeeyo borogaraamyada luuqadda Java. Laakiin inta badan

xawaaraha borogaraamyada Java wuu ku filanyahay dadka, sidaas awgeed looma baahna inaad ka war-

warto arintaas.